Coraz częściej słyszymy o wdrażaniu idei zrównoważonego rozwoju w różnych dziedzinach życia. Wynika to bezpośrednio z agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, przyjętej przez wszystkie państwa członkowskie ONZ w 2015 r. W skrócie jest to doktryna ekonomiczna, zakładająca rozwój zaspokajający potrzeby obecnego pokolenia, bez pogarszania szans przyszłych pokoleń na zaspokojenie ich potrzeb. Zrównoważony rozwój jest również niezwykle istotny w dziedzinie budownictwa i architektury. 

Projektowanie zrównoważone w architekturze jest kluczowe dla spełnienia znaczącej części celów zrównoważonego rozwoju.

Zrównoważony rozwój w architekturze i budownictwie

Nowoczesne budownictwo wspiera zrównoważony rozwój i ma korzystny wpływ na środowisko naturalne. Zrównoważone projektowanie w architekturze to przede wszystkim projektowanie proekologiczne. To takie zaplanowanie budynku, aby zużywał jak najmniej energii i zasobów naturalnych. Dotyczy to nie tylko okresu użytkowania budynku, czyli poboru energii do jego działania, ogrzewania i chłodzenia, ale także innych etapów. Wszystko zaczyna się od budowy budynku – zużycia materiałów, zasobów naturalnych i korzystania z ekologicznych technologii wznoszenia budowli. Chcąc stosować projektowanie zrównoważone, należy przewidzieć możliwość ponownego wykorzystania materiałów i ich przydatność do recyklingu, zwłaszcza po zakończeniu użytkowania budynku i jego rozbiórki. Dotyczy to też wyposażenia wewnątrz. Planując rodzaj zasilania lub ogrzewania inwestycji, kluczowe jest korzystanie z odnawialnych źródeł energii. Dodatkowo, materiały, z których zbudowany jest budynek powinny mieć wysokie parametry izolacyjne. 

Innowacyjność a zrównoważony rozwój

Innowacyjne rozwiązania w projektowaniu architektonicznym mogą mieć zauważalny wpływ na rozwój zrównoważony. Coraz częściej projektanci starają się je implementować, aby tworzyć bardziej efektywne, ekologiczne i ekonomiczne budynki. 

Kluczowym narzędziem, które wspiera innowacyjne podejście do projektowania architektonicznego, jest technologia BIM (Building Information Modeling, którą stosujemy i w biurze A8 Architektura od 2011 roku). BIM umożliwia stworzenie wirtualnego modelu budynku, w którym są uwzględnione wszystkie informacje dotyczące jego budowy i funkcjonowania oraz jego elementów i parametrów. Dzięki temu projektanci i wykonawcy są w stanie lepiej zarządzać procesem budowlanym, zmniejszyć ilość odpadów oraz zminimalizować wpływ budynku na środowisko. Takie podejście do projektowania i zarządzania budynkiem pozwala na oszczędność czasu i kosztów, poprawę jakości projektu, a także łatwiejszą konserwację i modernizację budynku w przyszłości.

BIM usprawnia proces projektowy zmniejszając nakład pracy potrzebny do wytworzenia projektu. Pozwala uniknąć błędów podczas budowy, niekiedy kosztownych. Nie bez znaczenia jest także możliwość kontrolowania budynku na modelu cyfrowym, już podczas jego funkcjonowania, kiedy proces projektowy się zakończy. Umożliwia to modyfikowanie parametrów budynku, aby był maksymalnie wydajny przy najmniejszym nakładzie energii. Dotyczy to na przykład regulowania temperatury pomieszczeń, wentylacji, oświetlenia i wielu innych elementów. Dzięki BIM ułatwiona jest też konserwacja budynku – model wirtualny pozwala zazwyczaj precyzyjnie określić usterkę i dostosować prace konserwacyjne. 

Energia słoneczna w architekturze 

W Polsce największym źródłem zielonej energii jest słońce i wiatr (na podstawie danych statystycznych Agencji Rynku Energii). W strukturze mocy zainstalowanej odnawialnych źródeł energii dominuje fotowoltaika. W lipcu 2022 r. moc zainstalowana fotowoltaiki wyniosła ponad 10,6 GW, co stanowi 52% wszystkich mocy OZE. Na drugim miejscu jest wiatr – moc zainstalowana to 7,5 GW, czyli 37% mocy odnawialnych źródeł energii. Klienci indywidualni mają obecnie łatwy dostęp, przede wszystkim, właśnie do instalacji fotowoltaicznych. W nowym budownictwie coraz częściej do ogrzewania budynków i ciepłej wody użytkowej korzysta się z pomp ciepła. Stają się one opłacalne dzięki współpracy z panelami fotowoltaicznymi. Korzyści są wymierne na wielu płaszczyznach – inwestorzy oszczędzają na rachunkach za prąd, a środowisko nie jest obciążone kolejnymi źródłami ciepła, zasilanymi nieodnawialnymi źródłami energii. 

Energia słoneczna może być także bezpośrednio wykorzystana z korzyścią dla funkcjonowaniu budynku. Odpowiednia orientacja budynku względem stron świata oraz kształtowanie elewacji budynku może pomóc dogrzewać budynek zimą, dzięki promieniom słonecznym wpadającym do pomieszczeń. Latem zaś, elewacja lub osłony przeciwsłoneczne mogą redukować nasłonecznienie pomieszczeń i eliminować zjawisko przegrzewania. Nie jest potrzebne wtedy wychładzanie domu za pomocą klimatyzacji.

Zrównoważone zużycie wody w budownictwie

Zrównoważone zużycie wody w budownictwie to kwestia, która jest coraz bardziej istotna w obliczu rosnącego zapotrzebowania na wodę pitną. Dlatego też, coraz częściej w projektach budowlanych uwzględnia się rozwiązania, które pozwalają na oszczędność wody oraz jej retencję.

Oszczędność wody polega na zastosowaniu rozwiązań, które nie tylko minimalizują zużycie, ale także umożliwiają ponowne użycie wody. Zebraną deszczówkę można wykorzystać do podlewania roślin czy do innych celów niezwiązanych z jej spożyciem. Wodę szarą zaś, wykorzystuje się na przykład do spłukiwania toalety. 

Retencja z kolei to zatrzymywanie wody deszczowej w obrębie terenu, na którym jest ona gromadzona, np. poprzez stosowanie dachów zielonych, ogrodów deszczowych, oczek wodnych czy zieleni miejskiej. Dzięki temu można zminimalizować ryzyko powodzi oraz zwiększyć ilość wody gruntowej. Retencja zapobiega m.in. spływowi powierzchniowemu i parowaniu. 

Wielofunkcyjność w projektowaniu

Projektowanie zrównoważone to nie tylko działania na rzecz ochrony środowiska. Zrównoważony rozwój przewiduje także wyrównanie szans dla ludzi w dostępie do codziennych czynności, usług, czystego powietrza, edukacji i ogólnie wysokiej jakości życia. Architektura może pomóc w zrealizowaniu tego celu. Przede wszystkim ekologiczne budynki wpływają korzystnie na jakość powietrza. Odpowiednio zaprojektowany budynek oszczędza również wodę i pomaga ją retencjonować. Dodatkowo, współczesne budynki użyteczności publicznej i przestrzenie publiczne muszą łączyć wiele funkcji tak, aby każdy, niezależnie od statusu, poziomu zamożności czy sprawności fizycznej, mógł korzystać z oferowanych tam usług.

Kluczowe dla zrównoważonego rozwoju stało się w ostatnich latach tzw. projektowanie dostępne, nazywane też projektowaniem bez barier. Z budynków użyteczności publicznej powinien móc skorzystać każdy. Projektowanie bez barier polega na niemal zupełnym zredukowaniu różnic w korzystaniu z przestrzeni przez osoby sprawne i z ograniczoną sprawnością, zarówno fizyczną jak i intelektualną. 

Zrównoważone projektowanie wnętrz

Projektowanie zrównoważone we wnętrzach przebiega na podobnych zasadach jak projektowanie zrównoważone architektury. Projektant powinien wybierać maksymalnie ekologiczne materiały wykończeniowe, materiały wyposażenia wnętrz, a także technologie wykończeniowe minimalizujące negatywny wpływ na środowisko. We wnętrzach łatwiej o materiały nadające się do recyklingu lub pochodzące z recyklingu – na przykład poliwęglany czy szkło. Oprócz recyklingu funkcjonuje też coraz popularniejszy upcykling, czyli nadawanie rzeczom nowego życia – stara maszyna do szycia może stać się podstawą blatu stołu w jadalni, a niepotrzebny wazon może być oryginalnym kloszem do lampy.

Dodatkowo, warto stosować wyposażenie wnętrz, które długo zachowa swoją funkcjonalność i wygląd – czyli elementy, które będą trwałe i designersko ponadczasowe. Cykl życia produktu trwa wtedy dłużej. W projektowaniu zrównoważonym wnętrz należy unikać wyposażenia, które szybko się niszczy lub jest wynikiem tymczasowej mody.

Projektowanie zrównoważone przykłady

W naszych projektach zawsze implementujemy rozwiązania wspierające rozwój zrównoważony w budownictwie. Płyną za tym korzyści na rzecz środowiska a także ekonomiczne dla inwestorów. 

Reprezentacyjnym przykładem takiego projektu jest Okrąglak, czyli nasz pomysł na idealny sklep, spełniający cele zrównoważonego budownictwa. Idea „Okrąglaka” powstała z myślą o projektowaniu przestrzeni przyjaznej dla środowiska i człowieka poprzez dobór naturalnych materiałów, wykorzystanie światła dziennego i proekologicznych rozwiązań tworzących lokalne miejsca handlu i spotkań. Idea powstała przy wsparciu inwestycyjnym grupy Interzero. Jest to pomysł na idealny sklep z artykułami ekologicznymi, który ma szansę powstać w przyszłości ze względu na szerzącą się ideę zrównoważonego budownictwa w architekturze. Dowiedz się więcej: Koncept Okrąglaka – zrównoważonego sklepu osiedlowego.

Projektowanie zrównoważone dla budynków istniejących

Projektowanie zrównoważone dla budynków istniejących to ważna kwestia, która coraz częściej pojawia się w kontekście ochrony środowiska i efektywnego wykorzystania zasobów. 

W ramach tego podejścia, istotne są nowoczesne technologie, które pozwalają na oszczędność energii. Najpopularniejsze stały się panele fotowoltaiczne, dzięki którym można podnieść efektywność energetyczną budynku w stosunkowo łatwy sposób.

Ważne jest również odpowiednie ogrzewanie, które powinno być dostosowane do potrzeb mieszkańców i charakterystyki budynku. Powinno być efektywne i przyjazne dla środowiska, co jest szczególnie istotne w przypadku budynków o starszej konstrukcji. W takich przypadkach, izolacja budynku może zostać poprawiona za pomocą termomodernizacji, co pozwoli na ograniczenie strat ciepła i zmniejszenie kosztów związanych z ogrzewaniem.

Stałe monitorowanie parametrów budynku podczas jego funkcjonowania jest równie istotne. Dzięki temu można kontrolować zużycie oraz identyfikować obszary, w których można wprowadzić ulepszenia i oszczędności. Dotyczy to przede wszystkim zużycia energii i wody w budynku. W ramach projektowania zrównoważonego dla budynków istniejących, ważne jest również edukowanie mieszkańców na temat efektywnego korzystania z zasobów oraz zachęcanie do działań proekologicznych.

Inne, ciekawe rozwiązania zrównoważonego projektowania dla budynków istniejących:

• Zielone dachy
• Energooszczędne oświetlenie (głównie stosowanie LED).
• Ekologiczne źródła ogrzewania zamiast tradycyjnych kotłowni.
• Panele fotowoltaiczne na dachu.
• Stacje do ładowania samochodów elektrycznych.
• Windy z funkcją stand-by i systemem odzyskiwania energii.
• Stojaki na rowery

Powinniśmy pamiętać, że projektując i budując budynki, nie tylko mieszkaniowe, zawsze ingerujemy w środowisko. Spoczywa zatem na nas ogromna odpowiedzialność za przyszły wygląd krajobrazu, w jakim przyjdzie nam żyć.

Moim celem jest pokazanie, że ten negatywny wpływ na środowisko można minimalizować poprzez zastosowanie rozwiązań technicznych związanych z samym projektowaniem budynku, jak i jego najbliższego otoczenia.

arch. Piotr Lewandowski

Cytat z: Spotkanie Sustainable Circle: Zrównoważone budownictwo mieszkaniowe, 25 marca 2021 r. 

Powiązane artykuły:
Zrównoważone budownictwo mieszkaniowe
Zielone dachy – czym są i jakie korzyści niosą za sobą

Źródła:
https://www.un.org/sustainabledevelopment/
https://www.un.org.pl/
https://www.are.waw.pl/

arch. Beata Rytel